Lược dịch: THS.BSCKII. CHU THỊ DUNG
Ý nghĩa lâm sàng: Một nghiên cứu của Phần Lan cho thấy việc sử dụng clozapine sớm hơn sau lần tái phát đầu tiên của bệnh tâm thần phân liệt giúp giảm đáng kể nguy cơ tái phát.
- Gần 72% bệnh nhân tâm thần phân liệt trải qua lần tái phát thứ hai trong vòng hai năm.
- Việc chuyển đổi giữa các thuốc chống loạn thần đường uống không chứa clozapine hoặc ngừng điều trị không làm giảm nguy cơ tái phát.
- Nghiên cứu thách thức các hướng dẫn hiện tại, vốn trì hoãn việc sử dụng clozapine như lựa chọn điều trị hàng ba, và khuyến nghị nên đưa vào điều trị sớm hơn sau lần tái phát đầu tiên.
- Nói rằng rối loạn phổ tâm thần phân liệt (SSD) rất khó sống chung có thể là một cách diễn đạt nhẹ nhàng. Nhưng điều này cũng giúp giải thích dữ liệu đáng lo ngại mà một nhóm nghiên cứu Canada đã phát hiện: Cứ 58 người được chẩn đoán SSD thì có một người tự tử trong vòng bốn năm sau đó.
- Do đó, việc ngăn ngừa tái phát vẫn là một thách thức lớn trong điều trị tâm thần phân liệt, đặc biệt là đối với những bệnh nhân đã trải qua đợt loạn thần đầu tiên.
- Giờ đây, một nghiên cứu dựa trên dân số mới từ Phần Lan, được công bố trên tạp chí The Lancet Psychiatry, mang đến cái nhìn mới về cách các chiến lược điều trị chống loạn thần khác nhau có thể ảnh hưởng đến nguy cơ tái phát sau đợt loạn thần đầu tiên. Những phát hiện của nhóm nghiên cứu có thể làm thay đổi các hướng dẫn điều trị hiện tại và mở ra một hướng đi mới để cải thiện kết quả điều trị.
Thu hẹp khoảng cách kiến thức về tâm thần phân liệt
- Điều trị hiệu quả bệnh tâm thần phân liệt thường đòi hỏi một phác đồ chống loạn thần kéo dài để duy trì sự thuyên giảm và ngăn ngừa tái phát. Đây là một cuộc chiến không có hồi kết.
- Mặc dù hầu hết bệnh nhân thường đáp ứng tốt với các phương pháp điều trị sớm, nhưng theo thời gian, tái phát có thể làm giảm hiệu quả của thuốc. Các hướng dẫn điều trị hiện tại khuyến nghị chỉ sử dụng clozapine như một lựa chọn điều trị hàng ba, tức là chỉ sau khi bệnh nhân không đáp ứng với ít nhất hai loại thuốc chống loạn thần khác.
- Tuy nhiên, không ít bệnh nhân trì hoãn việc sử dụng thuốc chống loạn thần do lo ngại về các tác dụng phụ.
- Các nghiên cứu trước đây cho thấy có một sự thiên lệch trong điều trị, khi ưu tiên tập trung vào việc giúp bệnh nhân đáp ứng hoặc thuyên giảm thay vì nghiên cứu kỹ lưỡng cách ngăn ngừa tái phát ngay từ đầu. Điều này để lại nhiều khoảng trống trong hiểu biết về việc liệu việc chuyển đổi thuốc chống loạn thần hoặc sử dụng clozapine sớm hơn có thể tạo ra sự khác biệt hay không.
Thiết kế nghiên cứu và phương pháp
Một nhóm các nhà nghiên cứu quốc tế đã cố gắng thay đổi thực tế này. Họ đã sử dụng dữ liệu từ hệ thống đăng ký chăm sóc sức khỏe quốc gia của Phần Lan để phân tích hồ sơ của 3.000 bệnh nhân từ 45 tuổi trở xuống, những người được chẩn đoán mắc tâm thần phân liệt lần đầu và trải qua một đợt tái phát loạn thần đầu tiên trong khoảng thời gian từ năm 1996 đến 2014. Nhóm nghiên cứu cũng xem xét các bệnh nhân bị tái phát trong vòng năm năm kể từ lần xuất viện đầu tiên.
Các phương pháp điều trị được phân loại thành năm nhóm dựa trên thuốc được sử dụng trong vòng 30 ngày trước và sau lần tái phát đầu tiên:
- Đơn trị liệu bằng thuốc chống loạn thần đường uống không chứa clozapine.
- Đa trị liệu bằng thuốc chống loạn thần đường uống không chứa clozapine.
- Clozapine.
- Thuốc chống loạn thần dạng tiêm tác dụng kéo dài.
- Không sử dụng thuốc chống loạn thần.
Sử dụng các mô hình thống kê, nhóm nghiên cứu đã tính toán tỷ số nguy cơ hiệu chỉnh (aHR) để đo lường nguy cơ tái phát lần hai trong vòng hai năm, dựa trên từng loại phương pháp điều trị.
Kết quả nghiên cứu gây bất ngờ: Gần 72% bệnh nhân trải qua lần tái phát thứ hai trong vòng hai năm.
Chuyển sang clozapine giúp giảm nguy cơ tái phát lần hai
Việc chuyển sang sử dụng clozapine đã làm giảm nguy cơ tái phát lần hai ở những bệnh nhân đã trải qua lần tái phát đầu tiên khi đang dùng thuốc chống loạn thần đường uống không chứa clozapine. Tỷ số nguy cơ hiệu chỉnh (aHR) đối với tái phát là 0,66, tương đương với mức giảm 34% so với việc duy trì phác đồ điều trị cũ.
Bệnh nhân chuyển từ tình trạng không dùng thuốc chống loạn thần sang clozapine còn hưởng lợi nhiều hơn, với aHR đạt 0,52.
Tương tự, những người chuyển từ đa trị liệu bằng thuốc chống loạn thần sang clozapine có mức giảm nguy cơ tái phát ấn tượng, với aHR chỉ còn 0,30.
Nhưng các phương pháp khác lại không hiệu quả
Ngược lại, việc chuyển từ một loại thuốc chống loạn thần đường uống không chứa clozapine sang một loại khác không mang lại lợi ích trong việc giảm nguy cơ tái phát. Tiếp tục sử dụng phương pháp điều trị cũ sau khi tái phát hoặc ngừng thuốc chống loạn thần hoàn toàn cũng không tạo ra sự khác biệt đáng kể.
Những bệnh nhân đã sử dụng clozapine trước lần tái phát đầu tiên có lợi ích cao nhất khi tiếp tục dùng thuốc này. Tuy nhiên, việc chuyển từ clozapine sang các phương pháp điều trị khác lại làm tăng nguy cơ tái phát.
Đáng tiếc là gần một nửa số bệnh nhân (45,5%) chưa từng sử dụng bất kỳ loại thuốc chống loạn thần nào trước lần tái phát đầu tiên. Điều này xác nhận những lo ngại về tình trạng tuân thủ điều trị kém hoặc hạn chế trong việc tiếp cận thuốc. Sau khi tái phát, nhiều bệnh nhân tiếp tục né tránh điều trị, khiến họ dễ bị tái phát nhiều lần hơn.
Ý nghĩa đối với điều trị tâm thần phân liệt
Kết quả nghiên cứu này đi ngược lại với các phác đồ điều trị truyền thống, vốn trì hoãn việc sử dụng clozapine đến giai đoạn điều trị hàng ba. Vì lý do đó, các tác giả nhấn mạnh rằng các bác sĩ nên cân nhắc sử dụng clozapine sớm hơn trong quy trình điều trị, đặc biệt là ngay sau lần tái phát đầu tiên.
Bằng chứng này cũng củng cố thêm hiệu quả vượt trội của clozapine trong việc ngăn ngừa tái phát, ngay cả đối với những bệnh nhân không thuộc nhóm kháng trị. Quá trình ra quyết định điều trị nên có sự phối hợp giữa bác sĩ, bệnh nhân và người chăm sóc để cân nhắc lợi ích cũng như rủi ro của clozapine.
Bối cảnh rộng hơn
Những phát hiện này bổ sung vào các nghiên cứu trước đó, cho thấy hiệu quả của thuốc chống loạn thần giảm dần sau nhiều lần tái phát, điều này càng nhấn mạnh tầm quan trọng của can thiệp sớm. Với việc clozapine liên tục xuất hiện như lựa chọn hiệu quả nhất, các tác giả kêu gọi thay đổi trong thực hành kê đơn nhằm tránh bất kỳ sự trì hoãn nào trong việc sử dụng clozapine.
Ngăn ngừa tái phát vẫn là yếu tố then chốt để cải thiện kết quả điều trị tâm thần phân liệt. Nghiên cứu này cung cấp một trong những bằng chứng thuyết phục nhất cho đến nay, khẳng định rằng việc chuyển sang clozapine ngay sau lần tái phát đầu tiên có thể làm giảm đáng kể nguy cơ tái phát tiếp theo. Khi ngày càng có nhiều bệnh nhân được hưởng lợi từ các chiến lược điều trị kịp thời và hiệu quả, nghiên cứu này đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc cải thiện chăm sóc cho người mắc tâm thần phân liệt.
